Khi phân tích các tác phẩm văn học, chúng ta thường gặp rất nhiều các biện pháp tu từ cú pháp khác nhau. Việc phân tích các biện pháp tu từ cú pháp trong các tác phẩm văn học đã giúp cho các bạn biết cách vận dụng tốt hơn khi cần thiết. Trong bài viết dưới đây hãy cùng chúng tôi tìm hiểu chi tiết về các biện pháp tu từ này nhé!
Các biện pháp tu từ cú pháp như: đảo ngữ, lặp cấu trúc, chêm xen, câu hỏi tu từ…được sử dụng rất nhiều trong các tác phẩm văn học nghệ thuật. Dưới đây hãy cùng chúng tôi khám phá chi tiết về các biện pháp này:
Biện pháp tu từ cú pháp là gì?
Biện pháp tu từ cú pháp chính là cách phối hợp và sử dụng các kiểu câu trong một ngữ cảnh rộng hơn như: đoạn văn và trong một văn bản trọn vẹn. Việc sử dụng các biện pháp này sẽ giúp đem lại ý nghĩa, biểu cảm và cảm xúc cho những đoạn văn bản mà nó thể hiện.
Xem thêm: Biện pháp tu từ liệt kê là gì?
Một số biện pháp tu từ cú pháp thường gặp
Các biện pháp tu từ cú pháp hiện nay được sử dụng rất nhiều trong các tác phẩm văn học. Trong bài viết dưới đây hãy cùng chúng tôi tìm hiểu một số biện pháp phổ biến thường gặp:
Phép lặp cú pháp
Lặp cú pháp có tác dụng nhấn mạnh, khẳng định và khắc sâu nội dung hoặc hình ảnh mà các tác giả đang hướng tới. Khi sử dụng phép lặp cú pháp sẽ tạo được hiệu quả về mặt nội dung rất tốt.
Ví dụ:
Con sóng dưới lòng sâu.
Con sóng trên mặt nước.
(SÓNG – Xuân Quỳnh)
Hai câu thơ này đã dùng phép lặp cú pháp để có thể tạo nên một thế đối xứng trong bài thơ. Nó có tác dụng giúp khắc họa hình ảnh con sóng trên mặt biển chi tiết hơn. Bản chất của sóng biển không chỉ có trên bề mặt mà còn có các đợt sóng ngầm ở dưới. Cũng giống như nỗi nhớ trong tình yêu của cô gái không chỉ thể hiện bề ngoài mà còn day dứt khôn nguôi.
Phép đảo ngữ
Đảo ngữ chính là biện pháp tu từ giúp thay đổi trật tự cấu tạo ngữ pháp thông thường của câu. Nó giúp nhấn mạnh đặc điểm của các đối tượng được miêu tả trong câu văn, câu thơ trở nên sinh động, gợi cảm hơn…
Ví dụ:
Lom khom dưới núi: tiều vài chú
Lác đác bên sông: chợ mấy nhà”
(Qua Đèo Ngang – Bà huyện Thanh Quan)
Trong hai câu thơ này chúng ta thấy biện pháp đảo ngữ được sử dụng. Nó giúp tô đậm nên cảm giác hoang vắng, cô liêu của không gian đèo ngang.
Xem ngay: Biện pháp tu từ ẩn dụ
Phép chêm xen
Chêm xen chính là cách thêm vào một câu hay một cụm từ không trực tiếp có quan hệ ngữ pháp trong câu. Nhưng nó lại có tác dụng bổ sung các thông tin cần thiết hay bộc lộ cảm xúc cho tác giả. Thông thường, các câu chêm xen sẽ được đứng sau dấu gạch nối hoặc trong ngoặc đơn.
Ví dụ:
“Cô bé nhà bên (có ai ngờ)
Cũng vào du kích!
Hôm gặp tôi vẫn cười khúc khích
Mắt đen tròn (thương thương quá đi thôi)”
(Quê Hương – Giang Nam)
Những câu chêm xen trong đoạn thơ này đã giúp bộc lộ cảm xúc ngạc nhiên, xúc động, yêu mến của nhân vật trữ tình khi biết cô em hàng xóm đã vào du kích.
Câu hỏi tu từ
Biện pháp đặt câu hỏi tu từ đó chính là đặt câu hỏi nhưng không yêu cầu câu trả lời mà chỉ nhằm nhấn mạnh một ý nghĩa khác.
Ví dụ:
“Mẹ con đàn lợn âm dương
Chia lìa đôi ngả
Đám cưới chuột đang tưng bừng rộn rã
Bây giờ tan tác về đâu?”
(Bên kia sông Đuống – Hoàng Cầm)
Ở đoạn thơ này ta thấy tác giả đã đặt 1 câu hỏi tu từ đó chính là “Bây giờ tan tác về đâu?”. Với câu hỏi này thì tác giả không có mục đích muốn ai trả lời. Mà tác giả chỉ muốn nhấn mạnh cảnh ngộ mất mát, chia lìa, hoang tàn của quê hương khi chiến tranh đến.
Phép đối
Phép đối chính là biện pháp tu từ sử dụng các từ ngữ, hình ảnh, các thành phần câu, vế câu đặt song song và cân đối trong lời nói để tạo hiệu quả diễn đạt. Mục đích của biện pháp này đó chính là nhấn mạnh, gợi sự liên tưởng, gợi hình ảnh sinh động, tạo nhịp điệu nhịp nhàng cho câu thơ, câu văn.
Ví dụ:
“Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ
Người khôn người đến chốn lao xao.”
(Nhàn – Nguyễn Bỉnh Khiêm)
Tại đây có 2 kiểu đối tương phản giữa “khôn – dại”, “vắng vẻ – lao xao). Những từ ngữ này nhấn mạnh ý nghĩa là những người khôn sẽ tìm nơi “vắng vẻ” để sống cho thư thái tâm hồn. Những người dại mới tìm đến chốn lao xao vì những nơi đó rất bất ổn khiến cho đầu óc cũng bị ảnh hưởng.
Ví dụ:
Gần mực thì đen/ gần đèn thì rạng
Ở câu tục ngữ này chúng ta thấy các vế đối nó tương hỗ với nhau giúp bổ sung ý nghĩa cho nhau. Khi gần mực chúng ta sẽ dễ bị mực dính vào tay chân, quần áo. Mực thì màu đen nên dễ bị đen bẩn tay chân. Gần đèn ở đây đèn sẽ giúp phát ra ánh sáng nên khi chúng ta ở gần đèn thì chúng ta cũng sáng theo.
Thực hành một số biện pháp tu từ cú pháp
Dưới đây, chúng tôi sẽ giới thiệu với các bạn một số bài tập thực hành biện pháp tu từ cú pháp.
Bài tập 1: Phân tích đoạn thơ dưới đây:
Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm
Nhóm niềm yêu thương khoai sắn ngọt bùi
Nhóm nồi xôi gạo mới sẻ chung vui
Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ
(Bếp lửa – Bằng Việt)
Trong đoạn thơ này có sử dụng phép lặp cấu trúc “nhóm…”. Phép lặp này nhằm mục đích nhấn mạnh sự quan tâm, chăm sóc, yêu thương của người bà dành cho cháu rất sâu sắc.
Bài tập 2: Phân tích hai câu thơ:
Mọc giữa dòng sông xanh
Một bông hoa tím biếc
Ở hai câu thơ này chúng ta thấy có biện pháp đảo ngữ, đảo động từ mọc nhằm nhấn mạnh sự sống mạnh mẽ trỗi dậy.
Bài tập 3: Phân tích đoạn văn sau:
“Bên cạnh ngài, mé tay trái, bát yến hấp đường phèn, để trong khay khảm khói bay nghi ngút, tráp đồi mồi chữ nhật để mở, trong ngăn bạc đầy những trầu vàng, cau đậu, rễ tía, hai bên nào ống thuốc bạc, nào đồng hồ vàng, nào chuôi dao ngà, nào ống vôi chạm, ngoáy tai, ví thuốc, quản bút, tăm bông trông mà thích mắt…”
Đoạn văn này sử dụng biện pháp tu từ liệt kê: nào ống thuốc bạc, nào đồng hồ vàng, nào chuôi dao ngà…Liệt kê cho thấy sự giàu có, uy quyền của tên quan hộ đê. Việc liệt kê vật dụng tên quan hộ đê còn mang theo để chỉ trích, phê phán sự xa hoa của tên quan hộ đê. Câu văn thể hiện sự trào phúng giữa tình cảnh khổ cực của dân chúng đối lập với các phục sức quý giá mà quan hộ đê mang theo.
Bài tập 4:
Cô gái như chùm hoa lặng lẽ
Nhờ hương thơm nói hộ tình yêu
(Anh vô tình anh chẳng biết điều
Tôi đã đến với anh rồi đấy…)
Bài viết liên quan: Biện pháp tu từ điệp ngữ
Trong đoạn thơ này sử dụng biện pháp tu từ cú pháp chêm xen. Hai câu thơ được chêm xen vào để bổ sung thêm sắc thái ý nghĩa cho hình ảnh “chùm hoa lặng lẽ”. Câu thơ cũng nhấn mạnh được tình cảm của nhân vật trữ tình. Tình cảm của người con gái ấy lặng lẽ và âm thầm, phải nhờ hương thơm nói hộ tình yêu. Mà người cô gái yêu lại vô tình không biết được tình cảm đó.
Trên đây Tạp Chí Giáo Dục đã giới thiệu với các bạn một số biện pháp tu từ cú pháp phổ biến được sử dụng trong tiếng Việt hiện nay. Bên cạnh đó, bài viết còn giới thiệu một số dạng bài tập giúp rèn luyện kỹ năng phân tích phép tu từ cú pháp trong các tác phẩm văn học. Hy vọng sẽ giúp các bạn có thể nắm rõ được các kiến thức và vận dụng phép tu từ cú pháp vào trong quá trình phân tích tác phẩm văn học được hiệu quả.
